در حالی كه كشورهای ژاپن، كره و چین از سرانه كار مفید بالایی برخوردارند، در ایران متوسط سرانه كار مفید به دلایل مختلفی پایین است. این در حالی است كه میانگین ساعات كار در كشورهایی نظیر فرانسه و آمریكا به ۳۰ تا ۳۳ ساعت در هفته میرسد اما میزان بهرهوری در این كشورها به طرز قابل توجهی رو به افزایش است.
در طول سالهای گذشته بسیاری از كشورها برنامه كاهش ساعات كاری را برای ارتقای بهرهوری مجموعه و نیروهای كار خود در پیش گرفتهاند.
ساعت كار به مدت زمانی گفته میشود كه فرد مشغول كار است و در ازای آن
حقوق میگیرد. هرچه میزان كار مفید افزایش یابد بهرهوری مجموعه و نیروی كار به همان نسبت بالا میرود.
اكثر كشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال كم كردن ساعات كاری خود هستند. كره جنوبی ساعات كاری خود را در هفته كاهش داده تا كارمندان و كارگران از فرصت بیشتری برای تفریح و استراحت برخوردار شوند.
در ژاپن هم ساعات كاری رو به كاهش است و چشمبادامیها كه به سخت كوشی در جهان مشهورند، همچنان عاشق كار در ساعات طولانی هستند؛ آنقدر كه جانشان را هم برای كار زیاد میدهند! البته ژاپنیها برای پول زیاد كار نمیكنند.
داشتن احساس مسئولیت و روحیه كار بالا و تلاش آنها برای رسیدن به اهداف زندگی است كه موجب شده امروز اقتصاد ژاپن بدون اتكا به منابع تولیدی به درجه بالایی از رشد و شكوفایی و توسعه یافتگی دست یابد.
در حال حاضر كارشناسان عوامل مختلفی را در كاهش بهرهوری و پایین بودن سرانه كار مفید در ایران موثر میدانند كه تبعیض در محیط كار، ضعف در مدیریت و نظارت، ناكافی و متناسب نبودن میزان دستمزد با كار، انباشت نیرو در محیط كار، نبود انگیزه كار، فقدان سیستم تشویق و پاداش، اعمال یا عدم اعمال برخی قوانین و مقررات و فرسوده بودن سیستم اداری از جمله این عوامل است.
مركز پژوهشهای مجلس در گزارشی، ناكارآمدی نیروی كار در بخشهای دولتی را بیش از بخشهای خصوصی دانست و اعلام كرد كه در خوشبینانهترین حالت، ساعات كار مفید در ایران روزانه حدود دو ساعت است كه در طول هفته به ۱۱ ساعت نمیرسد. در این گزارش متوسط ساعات كار روزانه مفید در بخش دولتی تنها ۲۲ دقیقه ذكر شده است.
اعلام پایین بودن میزان فعالیت شغلی ایرانیان درحالی است كه در بعضی كشورها، میانگین ساعت كار روزانه از ۶ ساعت هم فراتر رفته است و این امر میتواند بیانگر سخت بودن شرایط زندگی و كسب درآمد مردم در این كشورها یا تلاش برای توسعه اقتصاد و پیشرفت و آبادانی كشور و ارتقای سطح زندگی مردم باشد. در همین راستا یك كارشناس بازار كار میزان كار مفید در ایران را كمتر از ۲۰ درصد عنوان میكند.
علی اكبر لبافی میگوید: علیرغم آنكه در دنیا میانگین سرمایهگذاری در كار ۱۹.۵ ساعت است و ۸۶ درصد فعالیتها تبدیل به كار مفید میشود، در ایران با ۴۴ ساعت كار موظفی در هفته، كار مفید زیر ۲۰ درصد است و این یعنی ۸۰ درصد دچار بیكاری پنهان هستیم.
او میافزاید: در دنیا یك بنگاه اقتصادی طی شبانه روز از ۲۴ ساعت ۱۹.۵ ساعت كار میكند كه حدود سه شیفت كاری میشود كه بهترین حالت ممكن برای ایجاد اشتغال ارزان است.
این كارشناس بازار كار برای افزایش بهرهوری در كارگاهها پیشنهاد میكند كه نظام دستمزد از وقت مزدی به كارمزدی تبدیل شود.
به اعتقاد لبافی، بهرهوری نیروی انسانی عاملی تاثیرگذار در بهبود محیط كسب وكار است و در كنار این عامل، باید سرمایهگذاری و تكمیل ظرفیتهای خالی بنگاههای اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.
یك مقام مسئول كارگری هم عدم استفاده شایسته از ظرفیت و خلاقیت نیروهای انسانی و كم توجهی به مسایل رفاهی و حقوقی نیروی كار را مهمترین دلیل پایین بودن سرانه كار مفید در محیطهای كار میداند.
علی اصلانی حفظ امنیت شغلی نیروی كار را یكی از علل ارتقای بهرهوری بنگاه و سرانه كار مفید نیروی كار دانسته و میافزاید: بسیاری از كشورهای دنیا با نگاه به اهمیت بهرهوری در محیط كار، تامین رفاه و معیشت نیروی انسانی شاغل در بنگاه را مدنظر قرار میدهند. آنها از
كارگر انتظار كار مطلوب و با كیفیت دارند و در مقابل خود را نسبت به تامین هزینههای زندگی نیروی كار متعهد میدانند.
عضو كانون عالی شوراهای اسلامی كار عدم اجرای طبقهبندی مشاغل در كارگاهها را دلیل دیگر عنوان كرده و میگوید: در كشورهای اروپایی بهرهكشی از
كارگر معنا ندارد و
كارگر با دغدغه امنیت شغلی مواجه نیست به همین دلیل با فراغ بال به تولید مشغول است و از كار نمیزند اما در ایران سبد هزینههای زندگی
كارگر با خط فقر و دستمزد نمیخواند و همین امر در كاهش انگیزه كار تاثیرگذار است.
به گفته اصلانی، در حال حاضر ۷۰ درصد كارگاهها قانون افزایش تولید و بهرهوری را لغو كردهاند و كارگران همان حداقل
حقوق تعیین شده را دریافت میكنند و در چنین كارگاههایی نیروهای كار بر اساس شایستگی مورد استفاده قرار نمیگیرند و كیفیت كار به دلیل وجود تبعیضهای مختلف به شدت كاهش مییابد.
به موجب ماده ۵۱ قانون كار میزان ساعات كار روزانه در واحدهای مشمول قانون كار هشت ساعت است. البته در قانون اشارهای به بهرهوری نیروی كار نشده اما با توجه به پایین بودن ساعات كار مفید در كشور میتوان گفت كه بهرهوری پایین، اقتصاد را از دستیابی به رشد و بالندگی باز داشته و رونق تولید را تحت تاثیر قرار میدهد.
امروز در بیشتر مشاغل افزایش بهرهوری، مستلزم تشویق و ترغیب، ابتكار، خلاقیت و نوآوری است و در بعضی مشاغل، دوركاری یا كاهش ساعت كار بازدهی نیروی كار را بالا میبرد. نهادینه كردن فرهنگ كار و بهرهوری از دیگر عواملی است كه در صورت اجرا، میزان كار مفید را در سطوح مختلف افزایش میدهد.
اخلاق حرفهای و وجدان كاری نیز از جمله عوامل موثر بر افزایش میزان كار مفید به شمار میرود چرا كه فرد را به انجام صحیح كار و وظایف شغلی بدون اعمال نظارت تشویق میكند.
به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران عوامل متعددی بر بهرهوری نیروی كار تاثیر میگذارد كه عدم تناسب تخصص با شغل، عدم نظارت و سیستم ارزشیابی نیروی كار، وجود مدیران پارهوقت، چند شغله بودن كارمندان و كارگران، بروكراسیهای اداری دست وپاگیر، ازدیاد نیروی كار نسبت به كار و فربه شدن مجموعه یا دستگاه دولتی، نارضایتی از دستمزد یا پست و موقعیت شغلی، عدم احساس مسئولیت و تبعیض در محیط كار از جمله این عوامل است.
بیتردید نیروی انسانی، مهمترین عامل تولید به شمار میرود و میزان اتكای كارفرما به نیروی كار از سرمایه بیشتر است از این رو درك بهرهوری نیروی انسانی و شناخت عوامل موثر بر آن از این حیث حایز اهمیت است كه موجب ایجاد ارزش افزوده و سوددهی بنگاه، كاهش بیكاری و تورم، افزایش رفاه و بهبود سطح زندگی نیروی كار میشود.